غیاث الدین بایسنقر تولد ۱۳۹۹م، درگذشت۱۴۳۳م از شاهزادگان تیموری، پسر شاهرخ و نواسه امیر تیمور گورکانی بود. او شاهزاده و امیری هنرمند و هنرپرور بود و از سیاست‌مداران، حامیان بزرگ هنر، معماری و فرهنگ و از خوشنویسان طراز اول عهد خود به‌شمار می‌رود.
بایسنقر به همراه پدرش شاهرخ از جمله مشوقان بزرگ سبک هنری یا مکتب هرات بود. او گرایش شدیدی به ماندن در هرات داشت و مورخان یکی از دلایل ماندگاری بایسنقر در هرات را، شکوفایی حیات فرهنگی در آن شهر می‌دانند که بایسنقر می‌توانست علایق سرشار هنری و فکری خود را در آن شهر به خوبی تعقیب کند. ذوق شعر دوستی بایسنقر متوجه شاهنامه نیز شد. وی دستور داد نسخه‌ای از شاهنامه را برای او استنساخ کردند که به "شاهنامه بایسنقری" شهرت دارد. این کتاب که به سال ۸۲۹ ه.ق تحریر یافته‌است یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های هنر خراسانی و بلکه هنر اسلامی است.
شاهنامه اثر حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی، حماسه‌ای منظوم، بر حسب دست نوشته‌های موجود دربرگیرنده نزدیک به ۵۰٬۰۰۰ بیت تا نزدیک به ۶۱٬۰۰۰ بیت و یکی از بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین سروده‌های حماسیِ جهان است که در زمان سلطنت سلطان محمود غزنوی منظوم شده است. موضوع این شاهکار ادبی، افسانه‌ها و تاریخ فارس از آغاز تا حملهٔ عرب‌ها در سدهٔ هفتم میلادی است
شاهنامه بایسنقری به قطع رحلی است و ۷۰۰ صفحه دارد.هر صفحه دربرگیرنده ۳۱ سطر و هر سطر ۳ بیت به «قلم نستعلیق» و با کتابت خفی جعفر بایسنقری است.این نسخه نفیس در سال ۸۳۳ ه.ق /۸۰۹ خورشیدی روی کاغذ خانبالغ نخودی کتابت شده‌است. صفحات مجدول زرين زوج تحرير مشکي و لاجوردي، اشعار به وسيله پنج جدول زرين بند مشکي به شش مصرع تقسيم شده است. عناوين و سرحکايات در کتيبه هاي مستطيل شکل مذهب مرصع به اشکال و رنگ هاي گوناگون به خط ثلث به آب زر و برخي به سفيدآب با تحرير سیاه نگاشته شده است.
از ویژگیهای بارز این شاهنامه که در دیگر آثار مکتب هرات نیز قابل مشاهده است، ترکیب بندیهای بسیار سنجیده، حرکت و قانونمندی و هم نشینی بسیار شفاف و خالص رنگها است و پیکرهای بلندقامت و موقر با چهره های ریشدار، گلبوته های درشت و تک درختان سرسبز از عناصر شاخص در ترکیب بندی های کمال متعادل نگاره های شاهنامه بایسنقری به شمار میآیند.
همچنین به کمک رنگبندی دقیق، فضای تصویر، گسترده و عمیق نشان داده شده است. در تمامی نگاره های این مجلد، ظرافت تزیینی صحنه ها با جامگان فاخر پیکرها، کاشی های پرنقش ونگار، فرش های رنگارنگ و ظرف های مجلل بارز شده است. همچنین توجه خاص به عناصر معماری، دقت و ظرافت در اجزای آن شده که از ویژگی های خاص مکتب هرات و شاهنامه بایسنقری است.
جزئیات فراوان اثر، کمپوزیسیون خودبسنده و درهم تنیده، طبیعی بودن حرکات و وقار شخصیتها، تنوع در فضای درباری، تمایز در تصویرکردن چهره شخصیتها، پراکندگی و سرگردانی چندرنگی، وجود فضای خالی بیشتر و همچنین کم دیده شدن جمعیت در تصاویر، تنظیم مساوی کمپوزیسیون تصویرها، وجود نقطه استراحت در عمق تصویر، تعادل پیچیده رنگ های گرم و تمایل به کوچک بودن چهره ها ازجمله ویژگی های برشمرده برای این اثر است.
کتاب شاهنامه بایسنقری ویژگی های بسیاری دارد که باعث شده شهرتی جهانی داشته باشد. به طور مثال این کتاب یکی از کامل ترین و دست نخورده ترین نمونه های شاهنامه در دنیاست که ورق های آن از هم جدا نشده و همگی در مجموعه ای واحد نگهداری می شود. یکی از بارزترین وجوه تمایز این کتاب نیز آراستگی کتاب و جذابیت نگاره های شاهنامه است که به سبک هرات کشیده شده اند. ورقه های کتاب نیز مزیّن به تذهیب و نگارگری است و در ساخت جلد، هنر و وقت بسیاری صرف شده است.
جالب است بدانید این کتاب از سوی سازمان یونسکو با عنوان میراث فرهنگی جهان شناخته می شود و تا به حال چندین بار در موزیم های لندن، رم، پاریس و سن پترزبورگ به نمایش گذاشته شده است.
شاهنامه بایسنقری در کتابخانه کاخ موزیم گلستان در شهر تهران کشور ایران نگهداری میشود
